شب قدر، بزرگ ترین، شریف ترین، پرارج ترین و پر رمز و رازترینِ شب ها در چرخه زمان است. به راستی که سخن گفتن درباره این شب مبارک، بسیار مشکل است. کدام خامه است که در وصف این شب نشکند و کدام لسان است که در توصیف این شب قاصر نگردد و کدام عقل و تدبیر است که در فهم آن مبهوت و متحیر نماند؛ شبی که به فرموده حضرت امام صادق علیه السلام ، قلب ماه رمضان، به شمار می آید. این چه شب عزیزی است که دل عاشقان و سالکان کوی دوست را ربوده و آنان را، به راستی چنان مست و از خود بی خود کرده که یارای سخن گفتن در موردش را ندارند، دهانشان را دوخته و سکوت را پیشه آنان ساخته است.
گسترده ترین سفره رحمت

   شب قدر، گسترده ترین سفره رحمت و پرنعمت ترین مائده لطف خداست. شب قدر، شب گشودن سفره دل و ریختن اشک نیاز و فصل گریستن چون ابربهار در آستان آفریدگار غفّار است. در شب قدر، روبه روی آینه محاسبه می نشینیم و چهره جان را بی غبار می بینیم و با باران اشک، دل را در سحر رحمت و مغفرت شست و شوی می دهیم. شب قدر، فرصتی است تا چهره دل را با آب توبه بشوییم و پاک تر گردیم و به فطرت بی عیب خویش برگردیم. رمضان، موعد عروج است و شب قدر، میعاد بیداران و معراج شب زنده داران. شب قدر، شب احیای خویش با دم مسیحایی دعاست. شب قدر، برای آن است که قدر خویش را بشناسی، تقدیر خویش را رقم زنی، قدرت اراده و انتخاب را بیازمایی و خویشتنِ جدید را با قلم توبه و جوهر اشک، ترسیم کنی. حیف اگر در شب قدر، قدرِ خود نشناسیم!
بهترین شب

   در بهترین ماه سال که در آن، آدمیان به ضیافت الهی دعوت شده اند، بهترین شب قرار دارد. در قرآن شریف، در سوره دخان آیه 3، آن شب به شبی پربرکت متصف شده است. نیز در سوره مبارک قدر می خوانیم: «شب قدر، از هزار ماه برتر است». چه برکتی بالاتر از این که یک شب، هم سنگ هزار ماه، یعنی سی هزار شب یا 83 سال و چهارماه، معادل زندگیِ یک انسان معمولی قرار گیرد؟ مگر آن شب چیست که چنین خاصیتی یافته است؟ برتری شب قدر، در نزول قرآن کریم در آن، و آمدن فرشتگان درگاه الهی به زمین است. پس زهی سعادت که آن را به کمال دریابیم و از آن غفلت نورزیم.
شب قدر در ماه رمضان

   در اینکه شب قدر در طول سال بیش از یک شب نیست و آن شب نیز در ماه مبارک رمضان واقع شده، شک و تردیدی وجود ندارد؛ زیرا، خداوند از سویی در آیه 185 سوره بقره می فرماید: «ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است»، و از سوی دیگر، در آیه اول سوره قدر می خوانیم: «ما آن، یعنی قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم». از ضمیمه کردن این دو آیه مبارک، چنین نتیجه گیری می شود که شب قدر، از ماه مبارک رمضان بیرون نیست و حتما در این ماه قرار دارد.
تعیین شب قدر

   می دانیم که شب پرارج قدر، حتما در ماه مبارک رمضان واقع شده است، ولی اینکه کدام یک از شب های عزیز این ماه شب قدر است، برای ما معلوم نیست. در این مورد، در قرآن کریم مطلبی نیامده و روایات معصومان علیهم السلام نیز، شبی به خصوص را به عنوان شب قدر تعیین نکرده اند. از بعضی از روایات، معلوم می شود که شب قدر، حتما در دهه آخرماه مبارک رمضان قرار دارد؛ چنانکه حضرت علی علیه السلام فرمود: هنگامی که از رسول خدا صلی الله علیه و آله از شب قدر پرسیده شد، فرمود: «شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان بیابید». نیز در برخی روایات دیگر، یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان به عنوان شب قدر معرفی شده است؛ چنانکه امام صادق علیه السلام فرمود: «شب قدر را در بین شب های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم طلب کن».

دارم از دست می‏روم. کسی هست به فریاد دل من برسد؟ تا خدا راه درازی دارم. جاده‏ای می‏خواهم
که قدم‏های گریزانم را
به در خانه آن «دوست» برد؛ یک «میان‏بُر» به حریم بالا
نکند مرگ مجالم ندهد.

نکند زنده نباشم، نرسم! نکند عمر کفافم ندهد!

شانه‏ام خرد شده از بار گناه.

فرصتی می‏خواهم تا زمین بگذارم.

همه پل‏های پشت سر من ویران است.

راه برگشتی نیست. من ماندم و یک‏سال غم دربه‏دری؛ غم خانه به دوشی، شانه‏ای می‏خواهم تا یک دل سیر بگریم از درد. من شنیدم که خدا
نردبانی دارد.

به بلندای سعادت، شبی از این شب‏ها، یک شب می‏نهد روی زمین.

من شنیدم که شبی از شب‏ها
می‏شود یک شبه پیمود ره صد ساله. من پی روزی خود آمده‏ام.

من شنیدم که ملائک تا صبح
می‏برند آن بالا
عطر اندوه بنی‏آدم را
من به دنبال خودم می‏گردم.

شب قدر است آیا؟

شب تسبیح و مناجات و سلام.

شب اشک و توبه
شب ویرانی من،
شب مهمانی «او»
شب بیزاری من از دنیا.

شب دلجویی او از مهمان
شب قدر است آیا؟

من همان بنده از «دوست» فراری هستم
من همان چهره غمگین پریشان‏حالم، من همان آدم خاطی و گنه‏آلوده‏ام
شب قدر است آیا؟

چه کسی می‏گوید: «شب دراز است و قلندر بیدار»؟

شب، کوتاه است
این دقایق همگی نایابند. لحظه‏ها می‏گذرند.

چشم بر هم بزنی، سحر از راه رسید و تو هنوز در خوابی.ها، مبادا که بگویند به تو سحر از راه رسید است و قلندر در خواب! جامه را از تن خود خواهم کند
جوشنی می‏پوشم، بند بندش از نور
جوشنی می‏پوشم. همه از جنس عطوفت، احسان
شب قدر است امشب! تا سحر بیدارم
تا سحر دانه به دانه، غم خود می‏بارم
تا سحر، سر به زانوی «تو» می‏گریم زار، تا سحر، توبه به درگاه خدا
شب قدر است امشب
حیف اگر در شب قدر، قدر خود نشناسیم!

از پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز نقل است: از خداوند به دور باد و نفرین بر کسی که به شب قدر برسد و زنده باشد، اما آمرزیده نشود.

"انس بن مالک" از پیامبر (ص) نقل کرده که فرمودند: ماه مبارک به شما رو آورده است و در این ماه شبی است که برتر از هزار ماه است و هر کس از فیض شب قدر محروم گردد، از تمام خیرات بی‌نصیب مانده است و محروم نمی‌ماند از برکات شب قدر، مگر کسی که خویشتن را محروم کرده است.

از امام باقر (ع) نیز درباره به وجود آمدن شب قدر نقل است: که اگر خداوند کارهای مؤمنان را چند برابر نکند به سر حد کمال نمی‌رسند، اما از راه لطف کارهای نیکوی آن‌ها را چند برابر می‌فرماید تا کاستی هایشان جبران شود.

بر این اساس، راز سعادتمند شدن انسان‌ها در شب قدر، عمل اختیاری صالحی است که با عنایت خداوند، برکت یافته و چند برابر می‌شود.

از حضرت رسول (ص) نیز پیرامون شب زنده داری شب قدر نقل است که فرمودند: کسی که شب قدر را شب زنده‌داری کند، تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ از او دور گردد.

امام موسی بن جعفر (ع) نیز درباره شب قدر فرمودند: کسی که در شب قدر غسل کرده و تا سپیده صبح شب زنده‌داری کند، گناهانش آمرزیده می‌شود.

تمامی این روایات بر این مطلب دلالت دارند که برخی مقدرات و پاداش‌ها، مانند دور شدن از عذاب دوزخ، نتیجه کار خود بندگان است و سرنوشت هر انسانی در شب قدر به دست خودش رقم می‌خورد.

در شب قدر به خواندن دعاهایی از جمله "جوش کبیر"، "دعای افتتاح" و "ابوحمزه ثمالی" سفارش شده زیرا انسان با یادآوری لطف، گذشت، کرم، رحمت و بخشش بی‌پایان خدای مهربان او را در کنار و دستگیر خویش می‌بیند و نور امید در دلش می درخشد.